Etykiety I typu podlegają normie ISO 14024:2018 Etykiety i deklaracje środowiskowe — Etykietowanie środowiskowe I typu —Zasady i procedury. Informują o tym, że dany produkt lub usługa spełnia lub przewyższa określone i ilościowe kryteria środowiskowe ustalone przez niezależne organizacje zewnętrzne. Z tego względu etykiety I typu wymagają weryfikacji przez stronę trzecią, co czyni je wiarygodnym i użytecznym sposobem na zawężenie długiej listy potencjalnych produktów lub usług. Jednakże uzyskanie tych etykiet może być kosztowne dla dostawców, zwłaszcza jeśli oferują wiele produktów z różnych kategorii. To wyjaśnia, dlaczego niewiele produktów je posiada. Kilka przykładów etykiet I typu pokazano na rysunku 2.

Program Energy Star ma na celu promowanie produktów energooszczędnych i zmniejszenie wydzielania gazów będących przyczyną efektu cieplarnianego. Produkty spełniające wymagania programu w zakresie efektywności są oznakowane specjalną etykietą. Na przykład, jeśli ktoś szuka wydajnego zasilacza awaryjnego (UPS), może skorzystać z wyszukiwarki produktów z etykietą Energy Star, aby znaleźć najbardziej wydajny zasilacz awaryjny UPS w danej konfiguracji. Chociaż etykiety typu I stanowią wygodny i prawidłowy sposób porównywania niektórych atrybutów produktu, takich jak wydajność, nie są oparte na ocenie cyklu życia (LCA).

Rysunek 2 — Przykłady etykiet I typu

Etykiety środowiskowe II typu podlegają normie ISO 14021:2016 Etykiety i deklaracje środowiskowe — własne stwierdzenia środowiskowe (Etykietowanie środowiskowe II typu). Podobnie jak etykiety I typu, informują one, że produkt lub usługa spełnia lub wykracza poza określone i ilościowe kryteria środowiskowe. Jednak, jak sugeruje nazwa, etykiety te są deklaracjami własnymi, co oznacza, że producent wyrobu może umieścić dowolne oświadczenie bez weryfikacji przez stronę trzecią. Niestety, mniej renomowani producenci wykorzystują ten fakt i podają na etykietach II typu nieprawdziwe informacje. Z tego względu należy zachować należytą staranność, jeśli chce się wykorzystać etykiety II typu w ocenie. Ważne jest, aby producent dostarczył podstawową dokumentację swojego programu etykietowania wraz z danymi. Zgodnie z wytycznymi normy ISO 14021, „metoda oceny stosowana przez podmioty składające deklaracje środowiskowe powinna być jasna, przejrzysta, naukowo uzasadniona i udokumentowana”. Ponadto producent powinien dysponować danymi, które uzasadniają jego twierdzenia Tekst etykiety nie powinien sugerować, że produkt jest certyfikowany lub w jakikolwiek inny sposób zatwierdzony przez stronę trzecią. Kilka przykładów etykiet II typu pokazano na rysunku 3. Pierwszą z nich jest etykieta Green Premium firmy Schneider Electric omówiona w opracowaniu Wskazówki dotyczące oznakowania ekologicznego Green Premium (Guidance on the Green Premium Eco-label).

Rysunek 3 — Przykłady etykiet II typu

Etykiety III typu podlegają normie ISO 14025 Etykiety i deklaracje środowiskowe — zasady i procedury (deklaracje środowiskowe III typu). Najprościej rzecz ujmując, deklaracja środowiskowa produktu (EPD) to dokument, który podsumowuje dane dotyczące środowiskowego cyklu życia produktu lub usługi i jest zwykle ważny przez 5 lat. Deklaracje środowiskowe pomagają osobom odpowiedzialnym za specyfikacje podejmować decyzje dotyczące produktów w oparciu o ich zrównoważenie środowiskowe. Przypomina to etykiety z informacjami o wartościach odżywczych, które można znaleźć na produktach spożywczych i które pomagają podjąć decyzję o zakupie. Głównym powodem, dla którego oznaczenia na produktach spożywczych ułatwiają kupującym porównywanie podobnych produktów, jest ich standaryzacja (w poszczególnych krajach). Podobnie, deklaracje środowiskowe ułatwiają porównywanie produktów z tej samej kategorii (np. wyłączników automatycznych). Norma ISO 14025 „ustanawia zasady i określa procedury opracowywania programów deklaracji środowiskowych i deklaracji środowiskowych III typu”.

Deklaracje środowiskowe muszą być oparte na danych z oceny cyklu życia (LCA) lub danych z analizy cyklu życia, które są regulowane przez normę ISO 14040. Należy zauważyć, że norma ISO 14040 jest ogólna i ma zastosowanie do wszystkich rodzajów produktów i usług, a zatem nie jest zbyt przydatna dla określonej kategorii produktów. Operatorzy programów pomagają wypełnić tę lukę, zarządzając programami zgodnie z normą ISO 14025, tak aby deklaracje środowiskowe zawierały ten sam rodzaj informacji.

Zgodnie z wymaganiami normy ISO 14020, operatorem programu może być „spółka lub grupa spółek, branża przemysłowa lub stowarzyszenie handlowe, władze lub agencje publiczne, niezależny organ naukowy lub inna organizacja”. Operator programu opracowuje, zatwierdza i publikuje zasady dotyczące kategorii produktów (PCR) i zasady dotyczące konkretnych produktów (PSR) (zob. przypis końcowy 5). Zasady PCR to „zbiór szczegółowych reguł, wymogów i wytycznych dotyczących opracowywania deklaracji środowiskowych III typu dla jednej lub większej liczby kategorii produktów” (zob. przypis końcowy 6). Na przykład kategoria produktów związana z tym opracowaniem obejmuje produkty elektryczne, elektroniczne i produkty związane z ogrzewaniem, wentylacją, klimatyzacją oraz chłodnictwem i określa, w jaki sposób producenci powinni przeprowadzać ocenę cyklu życia. Zasady dotyczące konkretnych produktów w tej kategorii odnoszą się z kolei do takich artykułów, jak wyłączniki automatyczne, klimatyzatory, zasilacze awaryjne UPS itp. Operatorzy programu zarządzają również rejestracją i publikacją deklaracji środowiskowych i starają się zadbać o to, by producenci nie uzyskali nieuczciwej przewagi poprzez naginanie zasad podczas tworzenia deklaracji. Niektóre z tych pułapek zostały omówione w sekcji „Wskazówki dotyczące dokładnego porównywania produktów”.

Tabela A.1 normy ISO 14040 zawiera podsumowanie kroków i organów zaangażowanych w rozwój i funkcjonowanie programu deklaracji środowiskowych. Rysunek 4 ilustruje to i pokazuje, że zainteresowane strony są częścią tego procesu. Norma stanowi, że „zainteresowane strony mogą obejmować dostawców materiałów, producentów, stowarzyszenia handlowe, nabywców, użytkowników, konsumentów, organizacje pozarządowe (NGO), agencje publiczne oraz, w stosownych przypadkach, niezależne strony i jednostki certyfikujące”.

Dostarczamy deklaracje środowiskowe zwane profilami środowiskowymi produktu (PEP). PEP to termin używany przez operatora programu, organizację P.E.P. Association, która zarządza programem deklaracji środowiskowych PEP ecopassport. Ten operator programu obsługuje kategorie produktów obejmujące sprzęt elektroniczny i elektryczny oraz produktów związanych z ogrzewaniem, wentylacją i klimatyzacją. Należy zauważyć, że producenci produktów zazwyczaj opracowują deklaracje środowiskowe zgodnie z zasadami operatora programu, ale muszą one być niezależnie weryfikowane przez ekspertów wewnętrznych (zob. przypis końcowy 7) lub zewnętrznych, jak podano w dokumentacji deklaracji środowiskowej. Chociaż deklaracje środowiskowe ułatwiają przede wszystkim ilościowe określenie zrównoważenia środowiskowego różnych produktów, dostarczają również informacji potrzebnych firmom do określenia emisji z zakresu 1, 2 i 3 w celu przedstawienia postępów realizacji korporacyjnych celów środowiskowych. Rysunek 5 przedstawia przykładowy profil środowiskowy produktu dla wyłącznika automatycznego wykrywającego zwarcie łukowe.

Podsumowując, etykiety III typu, czyli deklaracje środowiskowe, są kluczowym narzędziem do ilościowej oceny wpływu produktu na środowisko. Dokumenty te są oparte na normach ISO i zweryfikowane. Producenci powinni bezpłatnie udostępniać swoje deklaracje środowiskowe. Etykiety I typu są weryfikowane przez strony trzecie i przydatne do konkretnych pomiarów wydajności, takich jak efektywność energetyczna. Etykiety II typu mogą być pomocne, jeśli producent dostarczy odpowiednią dokumentację potwierdzającą ich wiarygodność.

Jest to produkt, na którym opierają się informacje dotyczące zrównoważonego rozwoju i który stanowi podstawę porównania. Opis produktu może być również dołączony. Zasady dotyczące deklaracji środowiskowych pozwalają na to, aby dany produkt referencyjny reprezentował wszystkie modele z asortymentu. Omówimy później, w jaki sposób można wykorzystać dane produktu referencyjnego do estymacji danych modelu docelowego.

Określa funkcję reprezentatywnego produktu. Na przykład: „obniżenie napięcia linii dystrybucyjnej o mocy 75 kVA do poziomów napięcia używanych przez klienta końcowego przy wymaganiach dotyczących efektywności energetycznej określonych przez DOE (Departament Energii) przez okres 20 lat”. Czasami jednostka funkcjonalna jest określana dla jednostki energii, wagi itp. Należy pamiętać, że aby porównać dwa profile środowiskowe produktu, jednostka funkcjonalna i metodologia oceny muszą być takie same. Więcej informacji można znaleźć w sekcji „Wskazówki dotyczące dokładnego porównywania produktów”.

Dostarczają informacji o wadze produktu referencyjnego, a także procentowym zestawieniu materiałów, z których został wykonany, w tym opakowania. Całkowita waga jest używana do proporcjonalnego skalowania danych środowiskowych dla innego modelu.

Oznaczają informacje na temat produkcji, dystrybucji, instalacji, użytkowania i zakończenia eksploatacji produktu referencyjnego w odniesieniu do analizy jego cyklu życia. Są to niektóre z założeń, które zostały wykorzystane w ocenie cyklu życia produktu.

Niniejsza sekcja przedstawia kilka dodatkowych założeń związanych z oceną cyklu życia produktu. Rysunek 6 przedstawia przykład tych założeń w tabeli wpływu na środowisko dla szynoprzewodu elektrycznego. Ostatni wiersz w tabeli jest szczególnie ważny, ponieważ zawiera współczynnik emisji (zob. przypis końcowy 8) wykorzystany w ocenie cyklu życia. To ważne założenie omawiamy w następnej sekcji.

Poniżej tabeli znajduje się lista „wskaźników wpływu” dla produktu referencyjnego, które określają oddziaływanie produktu na środowisko. Wartości te są zwykle podawane w formie zapisu naukowego (np. 2,52E+02). Jednym z kluczowych wskaźników wpływu na środowisko jest:

• „udział w globalnym ociepleniu” lub „globalne ocieplenie”. Jest on wyrażony jako ekwiwalent dwutlenku węgla na jednostkę funkcjonalną produktu (CO2e/jedn. funkcjonalna, przy czym e oznacza ekwiwalent). Jest to tak zwany ślad węglowy produktu.

Ten i inne wskaźniki wpływu są podane dla każdego z pięciu etapów oceny cyklu życia, zdefiniowanych dla danej kategorii produktów jako:

• produkcja — „od wydobycia zasobów naturalnych po wytwarzanie produktów i opakowań oraz ich dostawę do ostatniego ogniwa logistycznego producenta”;
• dystrybucja — „transport produktu od ostatniego ogniwa logistycznego producenta do miejsca użytkowania”;
• montaż — „instalacja produktu w miejscu użytkowania”;
• użytkowanie — „użycie produktu i konserwacja niezbędna do zapewnienia możliwości jego użycia”;
• wycofanie z eksploatacji — „usunięcie, demontaż i transport wycofanego z eksploatacji produktu do zakładu przetwarzania lub na składowisko odpadów oraz przetworzenie wycofanego z eksploatacji produktu”.

Ostatnia sekcja profilu środowiskowego produktu jest przedstawiona w formie tabeli, która zawiera:

• data wydania profilu;
• okres ważności;
• Zasady dot. konkretnego produktu i wersja, na której opiera się profil środowiskowy;
• niezależna weryfikacja deklaracji i danych; znak „X” wskazuje, czy profil środowiskowy produktu opiera się na weryfikacji wewnętrznej czy zewnętrznej.

Dane profilu środowiskowego produktu nie są precyzyjne. W związku z tym, jeśli wartości danego wskaźnika mieszczą się w granicach 10%, oba produkty należy uznać za równe pod jego względem. Wynika to z marginesu błędu +/- 5%, który normy dopuszczają dla wartości podawanych przez producenta. Na przykład, jeśli ślad węglowy produktu A wynosi 100 kg, a produktu B wynosi 105 kg, należy je uznać za równe, ponieważ ich zakresy „+” i „-” pokrywają się.

Dokumenty profilu środowiskowego produktu zawierają wiele danych, z których część jest skomplikowana. Dlatego też powinny zawierać odnośniki do definicji zastosowanych w nich terminów. Jest to szczególnie istotne w przypadku porównywania produktów pochodzących od różnych producentów, ponieważ definicje pozwalają stwierdzić czy porównywany jest ten sam rodzaj danych.

Porównanie całkowitego śladu węglowego nie daje pewności, że porównuje się podobne wartości, chyba że każdy etap oceny cyklu życia jest szacowany w ten sam sposób. Kolejny podpunkt pokazuje znaczenie tego zagadnienia.

Wszystkie urządzenia elektryczne wykazują różnego rodzaju straty energii elektrycznej, które powodują emisję dwutlenku węgla. Jednak wielkość tych emisji w dużym stopniu zależy od współczynnika emisji, który jest stosunkiem gazów cieplarnianych emitowanych na każdą kWh wytworzonej energii elektrycznej. Ocena śladu środowiskowego zakłada określony współczynnik emisji w celu obliczenia emisji dwutlenku węgla powstających na etapie użytkowania produktu.

Jeśli współczynnik emisji jest różny dla poszczególnych produktów, nie można ich miarodajnie porównać. Jest to szczególnie ważne w przypadku aktywnych urządzeń elektrycznych, takich jak klimatyzatory i zasilacze awaryjne UPS, ponieważ emisje na etapie użytkowania zazwyczaj stanowią większość całkowitych emisji śladu środowiskowego. Na przykład, bardzo możliwe jest, że profil środowiskowy wydajnego zasilacza awaryjnego UPS (np. 95%) wykaże całkowitą emisję trzykrotnie wyższą niż w przypadku zasilacza awaryjnego UPS (np. 80%) o niskiej efektywności. Jak pokazano w tabeli 1, przykład ten został obliczony przy założeniu ogólnego wskaźnika emisji dla 27 krajów europejskich (0,231 kg CO₂e/kWh) w porównaniu ze wskaźnikiem emisji dla Francji (0,062 kg CO₂e/kWh). Choć nie wydaje się to słuszne, operatorzy programów zezwalają producentom na stosowanie określonych krajowych wskaźników emisji dla modeli sprzedawanych w danym kraju. Jednak w niektórych przypadkach te same modele są sprzedawane również na całym świecie.

Ponadto „zastosowany model energetyczny” podany w profilu środowiskowym(ostatni wiersz na rysunku 6) utrudnia ustalenie współczynnika emisji, ponieważ jest on zwykle podawany w postaci kodu kombinacji energii elektrycznej, np. „1 kV; UE-27”. Jeśli nie można ustalić współczynnika emisji dla wszystkich produktów, najskuteczniejszym sposobem oceny emisji na etapie użytkowania dwóch lub większej liczby produktów jest porównanie ich sprawności przy tym samym obciążeniu za pomocą kalkulatorów sprawności. Na przykład „Kalkulator porównawczy efektywności jednofazowych zasilaczy UPS” to skuteczny i prosty sposób na porównanie sprawności dwóch różnych zasilaczy UPS. Należy zauważyć, że chociaż metoda ta nie uwzględnia emisji związanych z konserwacją na etapie użytkowania, można go zignorować w przypadku niektórych produktów, takich jak zasilacze awaryjne UPS, jako że stanowi niewielki odsetek całkowitego użytkowania (< 2%).

Wreszcie, jeśli kalkulatory wydajności nie są dostępne dla porównywanego produktu, najlepiej poprosić producenta o dostarczenie krzywej wydajności dla produktu, która pozwala porównać wydajność wszystkich produktów przy tym samym procentowym obciążeniu.

Najważniejsze wnioski: Jeśli współczynnik emisji nie jest taki sam dla porównywanych produktów, nie można ich miarodajnie porównać.

Profil użytkowania określa procentowe obciążenie i czas działania reprezentatywnego produktu w okresie jego eksploatacji (czwarty wiersz na rysunku 6). Przykładowo, profil użytkowania może określać 25% obciążenia przez 20% okresu użytkowania, 50% obciążenia przez 20%, 75% obciążenia przez 30% i 100% obciążenia przez 30%. Profil użytkowania jest wykorzystywany do obliczania emisji dwutlenku węgla omówionych w poprzednim punkcie. Jeśli profile użytkowania są różne, wartości nie mogą być porównywane. Ponadto profile użytkowania są oparte na określonych trybach pracy (np. tryb zwykły, tryb ekonomiczny), a tryby te muszą być również spójne w porównaniach produktów.

Zasady dotyczące profili środowiskowych umożliwiają produktom referencyjnym reprezentowanie modeli z danej gamy. Bezpośrednie porównanie produktów referencyjnych dwóch lub więcej profili środowiskowych może oznaczać porównanie śladu węglowego produktów o różnych mocach (np. wyłącznika 100 A z wyłącznikiem 600 A) i jest nieprawidłowe. Czasami, jak w przypadku urządzeń do klimatyzacji, profil środowiskowy podaje wskaźniki wpływu na środowisko w znormalizowanych jednostkach (np. kg CO2e na kW chłodzenia). Jeśli wskaźniki nie są znormalizowane, należy proporcjonalnie przeskalować wskaźnik środowiskowy produktu referencyjnego przy użyciu jego wagi (np. emisje produkcyjne w kg na kg wagi produktu referencyjnego). Analogicznie, należy proporcjonalnie przeskalować dane zużycia produktu referencyjnego przy uwzględnieniu jego mocy znamionowej (np. emisja zużycia w kg na Wat mocy produktu referencyjnego). Tabela 2 zawiera przykład obliczania emisji produkcyjnych dla Modelu B, czyli modelu, który ma zostać poddany ocenie, przy użyciu Modelu A, czyli profilu środowiskowego

Proces ten należy powtórzyć dla każdego wskaźnika środowiskowego, który ma zostać oceniony. Te ekstrapolacje mieszczą się w zakresie oczekiwanej dokładności danych profilu środowiskowego produktu.

Profile środowiskowe z różnymi wersjami kategorii i konkretnych produktów mogą wprowadzać odchylenia, które uniemożliwiają porównanie. Należy sprawdzić tabelę na ostatniej stronie, aby upewnić się, że wersje kategorii i produktów są takie same.

Nie zalecamy porównywania deklaracji środowiskowych pochodzących od różnych operatorów programów (np. deklaracji P.E.P. Association z deklaracją Ecoleaf). Wynika to głównie z faktu, że kategorie produktów, których dotyczą analizy cyklu życia, prawdopodobnie różnią się od siebie. Rosnąca liczba operatorów programów (zob. przypis końcowy 9) na przestrzeni lat, zwłaszcza w branży budowlanej i materiałów budowlanych, doprowadziła do różnych działań mających na celu ujednolicenie kategorii produktów. Jednak do tej pory nie ma jednej organizacji zapewniającej spójność kategorii produktów dla wszystkich operatorów programów.

Czwarta edycja kategorii produktów zawiera dodatkowy etap określany jako Moduł D, to jest „korzyści netto i obciążenia wykraczające poza system”. Ten opcjonalny etap pozwala producentom ubiegać się o kredyt środowiskowy na ponowne użycie, odzysk i/lub recykling. Na przykład, jeśli 100% produktu zostało poddane recyklingowi, producent może ubiegać się o wartość ujemną odpowiadającą śladowi produkcyjnemu. Jest to ważne tylko wtedy, gdy producent ma program recyklingu, który umożliwia przetworzenie 100% każdego produktu wycofanego z eksploatacji w celu wykorzystania go jako surowca. Program recyklingu musi również obowiązywać w danej lokalizacji. Zanim producent zadeklaruje bezwarunkowo taki kredyt, należy poprosić go o szczegółowe informacje na temat programu recyklingu, ze szczególnym uwzględnieniem tego, w jaki sposób zapewnia, że 100% zużytych produktów zostaje mu odesłanych i nie trafia na wysypisko śmieci.

Czasami profile środowiskowe nie obejmują niektórych komponentów, przez co można błędnie stwierdzić, że jeden producent ma znacznie mniejszy wpływ na środowisko niż inny. Na przykład profil środowiskowy zasilacza awaryjnego UPS może nie obejmować akumulatorów. W większości przypadków profile środowiskowe rozdzielnic lub paneli elektrycznych nie uwzględniają wyłączników automatycznych. Aby uniknąć takiego błędu, należy zapoznać się z całością profilu środowiskowego i zwrócić uwagę na to, co jest z niego wyłączone.