Er bestaat nogal wat onduidelijkheid over schakelen en scheiden. Hoeveel polig moet er nu geschakeld worden? Is het aantal polen van belang bij verschillende soorten verbruikers? In dit artikel proberen wij aan te geven wanneer nu 3-polig of 4-polig geschakeld kan of moet worden.
Scheiding en NEN1010:
Bepaling 536.2.1.1 schrijft voor dat elke stroomketen moet kunnen worden gescheiden van elke actieve geleider van de voeding. Hierop zijn een paar uitzonderingen; in TN-C stelsels mag de PEN leiding niet gescheiden worden en in TN-S stelsels hoeft de nulleiding niet gescheiden te worden. In de toelichting staat vermeld dat voor TN-S stelsels geldt dat de "aardpotentiaal" onder normale omstandigheden niet meer dan 12V bedraagt. Nu kunnen we kijken naar een paar toepassingen om te zien hoe er gescheiden kan of moet worden.
Scheiden in TN-C stelsels:
Hier kunnen we kort over zijn. De gecombineerde PE en Nulleiding (PEN) mag niet onderbroken worden en blijft over alleen 3-polig scheiden.
Scheiden in TN-S stelsels:
In de praktijk zal in TN-S stelsel vaak 4-polig gescheiden moeten worden omdat het niet eenvoudig is om aan te tonen dat de nulleiding ongeveer aardpotentiaal behoudt. Meestal is het in een hoofdverdeelinrichting mogelijk om 3-polig te scheiden, maar in een onderverdeler wordt het lastig om aan te tonen dat de nulleider ongeveer aardpotentiaal behoudt. Meestal zullen hierdoor in een onderverdeler de afgaande groepen 4-polig gescheiden moeten worden. Er kan immers een spanningsverlies optreden over de nulleider waardoor de spanning boven de 12V komt. Zie het schema op de pagina hiernaast.
Een paar praktijk situaties in een TN-S stelsel:
In sommige situaties kan het ook gevaarlijk zijn om 4-polig te scheiden. Een voorbeeld is een UPS systeem. Bij veel UPS systemen is de nulleiding van de voeding doorgevoerd naar de uitgang van de UPS. De nul is het referentiepotentiaal van de uitgangsspanning. Wordt er nu 4-polig gescheiden dan zal de UPS blijven voeden (daar is een UPS voor gemaakt) echter is de uitgang nu zwevend, de nul is immers afgeschakeld. Doordat het geheel zwevend is, kunnen potentiaal verschillen optreden t.o.v. de PE zelfs boven de 1000V en daarmee computerapparatuur vernielen. Het is belangrijk de nul niet te scheiden, maar alleen wanneer de UPS uit staat. Het vergrendelen van een 4-polige scheider in de ingeschakelde toestand kan dit voorkomen. Indien de nulleiding niet is uitgevoerd, zoals bijvoorbeeld bij een motor, is uiteraard 3-polig scheiden voldoende. Een eventuele stuurstroom transformator moet dan aangesloten worden tussen twee fasen.
Door de nulstroom van de verbruiker zal er ook een nulstroom gaan lopen vanaf de hoofdverdeler. Door deze nulstroom en de weerstand van de leiding zal er ook een spanningsverlies in de nulleider ontstaan. Hierdoor zal de nul in de onderverdeler een spanning hoger dan 0 Volt krijgen. Door de nul af te schakelen wordt ook deze actieve geleider gescheiden. Het niet afschakelen van de nul kan tot gevolg hebben dat de potentiaal bij de verbruiker hoger kan worden dan 12V.
Voordelen van 4-polig scheiden:
Naast veilig scheiden van alle actieve delen heeft 4-polig schakelen en scheiden ook nog andere voordelen. Een 4-polige automaat bijvoorbeeld kan ook de nulleiding beveiligen. Veel ICT apparatuur en verlichting genereert harmonische stromen en met name de derde harmonische cumuleert zich in de nulleiding. De nulstroom kan soms hoger worden dan de fasestromen, waardoor de nulleider overbelast kan raken. Het beveiligen van de nulleiding kan het risico van brand substantieel verlagen. 4-polige Compact NSX vermogensschakelaars met Micrologic beveiliging zijn standaard uitgerust met keuzeschakelaar voor de nulgeleider beveiliging. Deze kan naar wens "aan", "uit" of op "de helft van de fasestroom" worden ingesteld.
Scheiden in TT stelsels:
In TT stelsels heeft de nulleiding ongeveer aardpotentiaal bij de transformator, waar de nul geaard is. Echter verderop in de installatie kan de potentiaal afwijken en is het zeer moeilijk te bepalen welke potentiaal er zal optreden. Vandaar zullen vierleiding groepen altijd 4-polig gescheiden moeten worden en tweeleiding groepen 2-polig gescheiden moeten worden. Indien de nul niet is uitgevoerd in een groep, is 3-polig scheiden voldoende.
Conclusie:
In een TN-S stelsel is niet zomaar te zeggen of er 3-polig of 4-polig gescheiden moet worden. Er zijn factoren die dit bepalen zoals de spanning op de nul tijdens normaal bedrijf. In de regel is het in een TN-S stelsel uit veiligheidsoogpunt het beste om 4-polig te scheiden omdat dan alle actieve geleiders onderbroken worden. Een belangrijk punt is dat de belasting, bijvoorbeeld een UPS, ook van belang is bij de keuze om 3-polig of 4-polig te schakelen en scheiden.
Schneider Electric heeft de volgende producten in haar portfolio om dit process te ondersteunen.